Publicação:
Se NÓS, os Vangangela, formos como todo mundo, quem será como NÓS? As ticas de matema dos Vangangela de Chitembo - Bié/Angola para uma Educação Matemática que afirme modos Vangangela de ser e existir no mundo

Carregando...
Imagem de Miniatura

Data

2024-12-17

Orientador

Miarka, Roger

Coorientador

Pós-graduação

Educação Matemática - IGCE

Curso de graduação

Título da Revista

ISSN da Revista

Título de Volume

Editor

Universidade Estadual Paulista (Unesp)

Tipo

Tese de doutorado

Direito de acesso

Acesso abertoAcesso Aberto

Resumo

Resumo (português)

O presente trabalho tem como objetivo revelar as potencialidades das ticas de matema do ambiente cultural do povo étnico-linguístico Vangangela, do município de Chitembo - Bié/Angola, com vistas a uma educação matemática que afirme modos Vangangela de ser e existir no mundo para a formação intercultural de professores de Matemática do 1º Ciclo do Ensino Secundário. Nesse sentido, o estudo pretende responder à seguinte questão de pesquisa: Quais as potencialidades das ticas de matema do povo étnico-linguístico Vangangela de Chitembo/Bié-Angola na mobilização de conhecimentos para formação intercultural de professores de Matemática do 1º Ciclo do Ensino Secundário? O seu escopo assume a lógica do Ndzili, termo em língua Ngangela que significa energia interna, cuja movimentação nutre a força e o vigor na cultura. Ele faz sentido para a cultura quando parte de dentro para fora. Em vista disso, a tese parte de dentro para fora, sem a intenção de fazer do “dentro” uma identidade referencial do “fora” e nem o contrário, mas colocá-los em diálogo, com base no respeito mútuo pelas diferenças, assentes na alteridade. O dentro é composto pelas práticas da avó do autor e de outros membros da cultura com potencial para serem operadas do ponto de vista cultural. O fora é composto pelo Dr. António Agostinho Neto e pelo precursor da Etnomatemática em articulação com o filósofo Michel Foucault. Nessa perspectiva, a tese foi desenvolvida metodologicamente seguindo o movimento da espiral da lógica Ndzili, com o intuito de unir duas partes, tendo em conta as marcas que o autor carrega, isto é, um Ezequias Adolfo Domingas Cassela que se move em uma hibridação vital, fundamentada em um espaço entre a cultura e a academia, de maneira vívida, uma vez que é, de algum modo, pertencente a essas duas comunidades de práticas. Inicialmente apresenta-se uma descrição que coloca em relevo o dentro, isto é, o eu do autor dialogando com sua avó e os outros membros da cultura sobre as ticas de matema que nela operam. O diálogo foi articulado de uma forma ficcional com rastros discursivos dos participantes, cujas falas e ideias foram comunicadas em “formato narrativo”, que permitiu apresentá-los como um enredo que acontece no Ndzando. Em um segundo momento, apresenta-se um encontro entre o dentro e o fora, que oportunizou um diálogo entre os membros da cultura e os autores externos, no sentido de pensar a escola e a Educação Matemática considerando a visão etnoantropológica da cultura e as suas ticas de matema, as quais concorreram para a definição de outras formas de pensar a escola de formação de professores, através de grupos de professores de Matemática do I ciclo do ensino secundário e de estudantes do curso de formação de professores de Matemática da Escola Superior Pedagógica do Bié. Assim, os resultados propiciaram elementos substanciais conducentes à produção de subjetividade desses professores, com vistas a resistirem à dominação epistemológica e ontológica ocidental e a se sentirem protagonistas na ação de educar.

Resumo (inglês)

This study aims to reveal the potential of Mathema practices of the cultural environment of the Vanganguela ethnic-linguistic people of the municipality of Chitembo - Bié/Angola, with a view to a Mathematical Education that affirms ways Vangangela of being and existing in the world for the intercultural training of Mathematics teachers of the 1st Cycle of Secondary Education. It is directed towards answering the following research question: What are the potential of Mathema practices of the Vangangela ethnic-linguistic people of Chitembo/Bié-Angola in the mobilization of knowledge for the intercultural training of Mathematics teachers of the 1st Cycle of Secondary Education? Its scope follows the logic of Ndzili, a term in the Ngangela language that means internal energy whose movement nourishes the strength and vigor in the culture. It makes sense for the culture when it starts from the inside out. In view of this, the thesis starts from the inside out, without the intention of making the “inside” a referential identity of the “outside” or vice versa, but to place them in dialogue, based on mutual respect for differences, based on otherness. The inside is composed of the practices of my grandmother and other members of the culture with the potential to operate from a cultural point of view. The outside is composed of Dr. António Agostinho Neto and the precursor of Ethnomathematics in conjunction with the philosopher Michel Foucault. From this perspective, the thesis was developed methodologically following the movement of the spiral of Ndzili logic with a view to uniting two parts, taking into account the marks that I carry as an author. That is, an Ezequias Adolfo Domingas Cassela who moves in a vital hybridization, based on a space between culture and academia, in a lived way, since I am in some way a member of these two communities of practices. Initially, I presented a description that highlighted the inside, that is, me dialoguing with my grandmother and other members of the culture about the ethics of mathematics that operate within it. The dialogue was articulated in a fictional way by the names of the participants, whose speeches and ideas were communicated in a “narrative format” that allowed them to be presented as a plot that takes place in Ndzando. Secondly, I presented an encounter between the inside and the outside that provided an opportunity for a dialogue between the members of the culture and the external authors, in order to think about school and Mathematics Education taking into account the ethnoanthropological vision of culture and its ethics of mathematics, which contributed to the definition of other ways of thinking about the school of teacher training, through groups of Mathematics teachers from the first cycle of secondary education and students of the Mathematics teacher training course at the Escola Superior Pedagógica do Bié. The results provided substantial elements leading to the production of subjectivity of these teachers with a view to resisting Western epistemological and ontological domination and feeling like protagonists in the act of educating.

Resumo (idioma não especificado)

Ci cipanga ci nji nehya hano cinapu kuzivukisa ca viningi vya vulongeso vya vilingo, na vitando, mu mezi a Va Ngangela mu Limbo lya Chitembo mbonge ya Bíe-Angola. Kulongesa cino twa tala kuli milongisi, mwomu Vakevo va na mpande kulekesa vwino vwino masona ku mbunga. Cili nakwenda mundzila yakuhana tambululo na kutonda ngwe: ngusu ika ya vilinga via mbunga na malimi akuavo ava Vangangela vaku Chitembo ku Viye – Angola na kuzembiezieka vitantekeyo linga valongesa kakesi kavalongisi va kutenda kusikola ya kulivanga kulilongeso lia vali? Mu kusekana mana nja hangula vinsimbi Nzili", mu malimi a Va Ngangela ikeyo ineha cizango ku mutima linga tu twale kulutwe oshe mana na vilinga vyetu. Ha keho nawa itusimpisa linga tu linge, longe vilika vyetu na kulivwasana na kavumbi koshe mu ku sompha na ku longesa. Eci cimweso ca ku nji longa kuli Vakuku na vskuluntu va mu cikota ca cisemwa. Vieka nawa ku mezi na visoneka vya Drº Antônio Agostinho Neto, na uje mulongisi wa livangele ku longesa vitando vya viningi Filósofo Michel Foucault. Kwintsi laco Mukemo vene cipanga eci nja citepe havali, omo cifwaci cyange Ezequias Adolfo Domingas Cassela nja shangumukile mwono wange na mana na vinsimbi kwoshe Sikola mu nja kolela na yoyela, na kwivilila mu ku nji longa kuli vakuku vanaye ya vanana, na visemi va hembo vinsimbi vya kulilongesela. Hano ha kusolola cino cipanga na vilinga, nja shangumukile mu Ndzango. Ca mu civali yoyesi shangumuka na visimutuya na vantu veka membo eka mu visinganyeka, yange ku vinsimbi vya kuwana vilongeso mu Sikola ya mitambela ya vitando mu Bíe. Lukulahelo ano masona ange alanese vinsinganyeka vya milongisi va twaleho ku pasa mana amengi. Mwomo vazivuke vwino, vwino cisemwa na muso kutundilila kunsenkulu vetu na ino ntsimbu, ano a mezi kuli valongisi va mu Sikola ya hakati ya mbonge ya Bíe. Ku kulahela na kushika eci cipanga citwale nambe nawa cinehe visanganheka, na mana eka, eka ku Milongisi linga valongese mwacili vitando na vilinga na seho.

Resumo (idioma não especificado)

Upange ou uli na sulilo kutantekeya ngusu na vilinga viavukala na mbunga vamalaka a Ngangela kumbongue ya Chitembo Kuviye/ya Angola na hutala mpangiyo na kakesi kavolongisi vakakutenda lucisoko ca mbangelo cakulongesa ca vali. Cili nakwenda mundzila yakuhana tambululo na kutonda ngwe: ngusu ika ya vilinga via mbunga na malimi akuavo ava Vangangela vaku Chitembo ku Viye – Angola na kuzembiezieka vitantekeyo linga valongesa kakesi kavalongisi va kutenda kusikola ya kulivanga kulilongeso lia vali? Kulilongesa caco cikukanga cintantekeyo na Ndzili cilomboloka mulilimi lia Ngangela cinalomboloka ndzili ya mukati ngwe kwendasiana ca ngusu kaka na kapandekisi na kukala cetu. Eye cinalingi ndzila ya kakesi ketunga kukumisa mukati kuva halwa. Kutala eci, livulu kukumisa mukati kuya kaluwa, ka kusinganheka cakulinga “cahaluwa”vunoni ngukati kupimbilika vunani kuvahaka na kuhandeka kuhumisa kukasingimiko ka umo na mukwavo na katepeso, ngwe mukaka;a navakuavo. Eci ca mukati calikuata na vilinga ca kukuna vakwavo vacisemwa na vuhame linga cikale kukakesi nakutali na cihandeko eci ca livulu. Kukala haluwa calikuata na Dr. António Agostinho Neto na mukakusuama na kuhita visoneha Via kutenda vinumelu kumona mukakusoneha via vucili Michel Foucault. Omo kusinganieka livulu lina lombola nzindzila ndi zimbalavala zivali, naakukwatalisesu na mana a ndinambata ngwe yange mbangi, evi, Ezequias Adolfo Domingas Cassela ngwe walitsinga na cihua caco, kuintsi liaco kuli muhela hakati kakakesi na kulilongesa sikola ngwe mucikua ca kukala omo ange ndiatiama kumilhela eci ivali yakakesi na kutantekeya cinai nacipwa cakusinganieka cavo vaiya nakuva lekamu “kuhandeka na kukangukuka” na kukuata cisingaheka vize viekusoloka bu Ndzango. Mbalavala yavali ilekesa kuhandeka cange navakuetu haluwa nakakesi mundzila ya kusinganieka vihwa vitunamo vikevio vinapu nakuvi ntantekela na mbunga yavalongisi va vinumelo ya sicola yakama ya pedagógica ya viye. Kutata ngwetu eti livulu likale ngwe cimo ca kuhana visinganieka via valongesi linga vakuete ndzili ya kulilongesa na kulivwa ngwavo yetu twa vifwtika na kulongesa.

Descrição

Título incluído também no idioma Ngangela. Os dois resumos, além do português e inglês, refletem duas formas de escritas das variantes Vangangela

Idioma

Português

Como citar

Itens relacionados

Financiadores

Unidades

Departamentos

Cursos de graduação

Programas de pós-graduação